Portal
Laat Boeddhisten hier hun weg zoeken
Bron : trouw.nl - door : Pauline Weseman - 16 januari 2009
.
Bron : trouw.nl - door : Pauline Weseman - 16 januari 2009
Varamitra, voorzitter van de Boeddhistische Unie Nederland, is niet vies van commercie. Het boeddhisme staat volgens hem namelijk midden in de maatschappij. "Laat het worden."
De kritiek op de plannen van Varamitra, voorzitter van de Boeddhistische Unie Nederland (BUN), liegt er niet om. Vorige week spraken klassieke boeddhisten in Trouw grote zorg uit over de toenemende commerciële koers van de koepelorganisatie. Een koers die het boeddhisme uitholt en te grabbel gooit, vonden zij. Aanleiding voor de commotie was dat de BUN met ziektekostenverzekeraar Achmea/Zilveren Kruis onderzoekt hoe zij boeddhistische docenten kunnen inzetten voor meditatiecursussen in een leefstijltrainingscentrum van Achmea in Dalfsen. De cursussen beogen ontspanning en stressreductie na een hartinfarct of burn-out. Dat riekt naar mindfulness, een afgeleide van de boeddhistische vipassana-meditatie, ontwikkeld door Jon Kabat-Zinn. Mindfulness is een hype en dat de BUN zich daarmee wil verbinden, is voor pure boeddhisten als vloeken in de kerk. De kernvraag die deze discussie oproept, is hoe het jonge, westerse boeddhisme eigenlijk vorm moet krijgen in de lage landen en welke rol de BUN als vertegenwoordiger daarin moet spelen. Over het antwoord verschillen de puristen en de pragmatische voorzitter van mening. Dat beseft Varamitra goed. „We ervaren voor het eerst dat we ter verantwoording kunnen worden geroepen, niet alleen door anderen maar ook door soortgenoten”, zei de voorzitter in zijn laatste radiocolumn voor de Boeddhistische Omroep Stichting naar aanleiding van de kritiek. Leidinggeven aan de koepelorganisatie omschrijft hij in een gesprek met Trouw als een kruiwagen sturen vol springende kikkers. „Die opdracht lijkt op een coan koan, Chinees voor een raadsel dat niet op te lossen is met het gewone intellect, zoals: wat is het geluid van één hand klappen.” Maar die uitdaging ligt hem wel, voegt hij er aan toe. Wat zijn werk zo lastig maakt, zegt hij, is dat het boeddhisme in het Westen pril is. Op de vraag wat het westers boeddhisme is, weet zelfs hij het antwoord niet. De eerste kleine boeddhistische golf in Nederland was al wel in de negentiende eeuw, maar dat was volgens Varamitra een soort ’salonboeddhisme’ met Helena Blavatsky, de ontwikkelaar van de theosofie, de ’alles is een’-gedachte. Na dat golfje verdween het boeddhisme bijna geheel. De tweede golf ontstond in de jaren vijftig met een bloei in de jaren zestig tot op heden. Pas toen ontstonden de eerste boeddhistische sangha’s (gemeenschappen) en pas sinds 2000 wordt het boeddhisme door de Nederlandse overheid erkend als levenbeschouwelijke hoofdstroming. Ander probleem in zijn werk is het naast elkaar bestaan van vele boeddhistische stromingen, ontstaan in sterk van elkaar verschillende Aziatische regio’s. Bij de ene stroming mag je als monnik betaald werk doen en getrouwd zijn, bij een andere niet. Tussen de stromingen leeft veel oud zeer.
Varamitra wil harmonie zoeken en een koepelorganisatie zijn die een rol speelt in de maatschappij. Want voor hem staat voorop dat het boeddhisme midden in de maatschappij staat, net zoals in Boeddha’s tijd. „Het boeddhisme moet gewoon worden.” Voor Varamitra is ’in wezen geen grens’ aan waar je je mee in kan laten. „Boeddhabeeldjes bij de Blokker vind ik prachtig. Die kunnen er niet genoeg zijn. Ik hoorde dat ze bij de Carpetland tapijt hebben met Boeddha’s erop. Daar moet ik erg om lachen. Boeddhisme is business. Boeddhisme is hot. Voor mij is belangrijk dat het boeddhisme hier kan wortelschieten en beklijven. We zitten in een uitzuiveringproces, zoeken naar wat wel en niet kan en wat werkt. Daarmee moeten we niet het kind met het badwater weggooien. Er wordt in het Westen veel aan het boeddhisme toegeschreven dat helemaal niet boeddhistisch is. Ik was eens vier maanden in een zenklooster in Californië waar ik elke ochtend een bakje pikkel (zure groenten) met rijst kreeg. „Waarom krijg ik niet gewoon een bord havermout?”, vroeg ik aan de abt. „Dat is de traditie”, antwoordde hij. „Maar”, zei ik, „ik hoef toch geen Japanner te zijn om boeddhist te worden?” „Veel boeddhisten hebben de neiging een foto te maken van het boeddhisme zoals ze dat in Azië hebben gezien en zich daaraan vast te houden. Zodra je dat doet, gaat het stollen. Elke traditie die stolt, gaat de boot missen. Zo is dat gegaan met het christendom. Dat gaat nu door een dal, de kerken lopen leeg. Wij gaan nu over een heuveltje. Ik zeg vaak ter geruststelling tegen christenen: ’In Azië gebeurt het tegenovergestelde. Alles wat je hier kwijtraakt aan leden, krijg je er daar weer bij. Daar moet je niet te zwaar over denken’.” „Religie moet een antwoord zijn op zijn tijd. Daarom moet je je laten inspireren door de klassieke canon en deze niet klakkeloos kopiëren. In het boeddhisme is de kern de beoefening van de vier edele waarheden (realiseren dat er lijden is en dat er een uitweg is uit het lijden, red.). De vorm moet je aanpassen aan de tijd.” Natuurlijk is mindfulness anders dan boeddhisme, vertelt de voorzitter. „Boeddhisme is potentiegericht, mindfulness is oplossingsgericht. Kabat-Zinn mocht mindfulness niet in het openbaar linken aan boeddhisme, maar de grondslag ligt gewoon in het boeddhisme.” De angst dat het boeddhisme wordt uitgehold, onderkent Varamitra. „Daar zijn we scherp op. Als de leden in meerderheid tegen zijn, gaat het feest niet door. Mindfulness is niet meer dan een aanhangwagen die we zo los kunnen koppelen. Nu laten we het meelopen en blijven erbij, want er zijn flink wat leden die zich daarmee bezig houden en er is veel kaf onder het koren. Er zijn ook zaken waarin we niet meegaan, zoals westerse tantra, dat heeft niets te maken met boeddhistische tantra.”
Andere reden om in zee te gaan met bedrijven en het lucratieve mindfulness, is geld. Varamitra: „Wij hebben geen oud geld zoals gevestigde kerken. Boeddhistische docenten leven vaak op danabasis, vrijgevigheid. Je mag dana niet opleggen, dat moet uit mensen zelf komen. Je geeft naar wat je ontvangt. Dat principe is hier nauwelijks doorgedrongen. Hier heerst de collectebusmentaliteit, je geeft een euro en denkt klaar te zijn. Daar kunnen wij niet op draaien. Sommige docenten stappen daarom over op mindfulness.” Met zijn pragmatische instelling is het niet gek dat Varamitra de eveneens pragmatische chan-traditie (Chinese vorm van het mahayana-boeddhisme) zijn lievelingstraditie noemt. Er is een verhaal beschreven van een abt die ’s nachts een groot houten Boeddhabeeld opstookte om het warm te krijgen. Varamitra: „Iedereen was confuus, maar de abt liet daarmee zien dat je je niet moet hechten aan rituelen en symbolen. Dat geldt ook voor in het Westen.”
Wie is Varamitra?
Voor iemand die uitspraken doet als ’boeddhisme is business’, zou je verwachten dat hij er financieel warmpjes bij zit. Maar nee, zijn huurhuis in de Haagse Rivierenbuurt is oud, klein en staat op de sloperslijst. De bijna verweerde slinger met ooit kleurige boeddhavlaggetjes in zijn voortuin geven het huis een armetierige aanblik. Voor dit leven heeft hij gekozen. Ooit was Varamitra (1953) – toen nog Theo Alkemade geheten – een organisatieconsulent die bakken met geld verdiende. Hij woonde met zijn toenmalige vrouw in een groot landhuis aan het water, omringd door duizend vierkante meter grond. Beiden werkten veel en hadden een rijk cultureel, sociaal leven en een grote kunstverzameling. Totdat hij in een dertigersdip belandde. Varamitra: „Ik wilde eruit, uit het leven dat ik leidde. Ik wist niet wat ik wel wilde, maar ik dacht: als ik alles wegdoe wat ik niet meer wil, ontstaat er vanzelf ruimte voor wat ik wel wil. Ik wilde geen ballast meer.” Hij zegde zijn baan op en verkocht alles: huis, bezittingen en kunstverzameling. „Ik heb heel archetypisch een rugzak gekocht en ben de wereld in gegaan. Acht jaar lang, in mijn eentje. Er moet iets zijn wat mij raakt, mijn passie wordt, dacht ik.” Die passie vond hij in het boeddhisme. „Ik was niet op zoek naar een ’isme’, wilde me nergens bij aansluiten. Ik ben een anarchist, een rebel.” Hij probeerde het eerder met een levensbeschouwing: van zijn 15e tot zijn 21e was hij actief rooms-katholiek. Maar door de conservatievere koers van deze kerk en omdat hij ’toch niet in God geloofde’, stapte hij eruit. In 1990 kantelde de haat voor het boeddhisme naar liefde. Bij zijn toevlucht in 1993 kreeg hij de naam Varamitra (dierbare vriend). Het werd zijn officiële naam. „Mijn bezieling zit in de boeddhistische beoefening van metta, liefdevolle vriendelijkheid. Mijn grote doel is vriendelijker te worden, verder heb ik geen grote pretenties.” Nu runt hij met zijn vrouw en tekenlerares Corine de Jong het Boeddhistisch Centrum Haaglanden , geeft cursussen en leeft grotendeels van de inkomsten van het centrum. Sinds 2006 is hij voorzitter van de Boeddhistische Unie Nederland.
De kritiek op de plannen van Varamitra, voorzitter van de Boeddhistische Unie Nederland (BUN), liegt er niet om. Vorige week spraken klassieke boeddhisten in Trouw grote zorg uit over de toenemende commerciële koers van de koepelorganisatie. Een koers die het boeddhisme uitholt en te grabbel gooit, vonden zij. Aanleiding voor de commotie was dat de BUN met ziektekostenverzekeraar Achmea/Zilveren Kruis onderzoekt hoe zij boeddhistische docenten kunnen inzetten voor meditatiecursussen in een leefstijltrainingscentrum van Achmea in Dalfsen. De cursussen beogen ontspanning en stressreductie na een hartinfarct of burn-out. Dat riekt naar mindfulness, een afgeleide van de boeddhistische vipassana-meditatie, ontwikkeld door Jon Kabat-Zinn. Mindfulness is een hype en dat de BUN zich daarmee wil verbinden, is voor pure boeddhisten als vloeken in de kerk. De kernvraag die deze discussie oproept, is hoe het jonge, westerse boeddhisme eigenlijk vorm moet krijgen in de lage landen en welke rol de BUN als vertegenwoordiger daarin moet spelen. Over het antwoord verschillen de puristen en de pragmatische voorzitter van mening. Dat beseft Varamitra goed. „We ervaren voor het eerst dat we ter verantwoording kunnen worden geroepen, niet alleen door anderen maar ook door soortgenoten”, zei de voorzitter in zijn laatste radiocolumn voor de Boeddhistische Omroep Stichting naar aanleiding van de kritiek. Leidinggeven aan de koepelorganisatie omschrijft hij in een gesprek met Trouw als een kruiwagen sturen vol springende kikkers. „Die opdracht lijkt op een coan koan, Chinees voor een raadsel dat niet op te lossen is met het gewone intellect, zoals: wat is het geluid van één hand klappen.” Maar die uitdaging ligt hem wel, voegt hij er aan toe. Wat zijn werk zo lastig maakt, zegt hij, is dat het boeddhisme in het Westen pril is. Op de vraag wat het westers boeddhisme is, weet zelfs hij het antwoord niet. De eerste kleine boeddhistische golf in Nederland was al wel in de negentiende eeuw, maar dat was volgens Varamitra een soort ’salonboeddhisme’ met Helena Blavatsky, de ontwikkelaar van de theosofie, de ’alles is een’-gedachte. Na dat golfje verdween het boeddhisme bijna geheel. De tweede golf ontstond in de jaren vijftig met een bloei in de jaren zestig tot op heden. Pas toen ontstonden de eerste boeddhistische sangha’s (gemeenschappen) en pas sinds 2000 wordt het boeddhisme door de Nederlandse overheid erkend als levenbeschouwelijke hoofdstroming. Ander probleem in zijn werk is het naast elkaar bestaan van vele boeddhistische stromingen, ontstaan in sterk van elkaar verschillende Aziatische regio’s. Bij de ene stroming mag je als monnik betaald werk doen en getrouwd zijn, bij een andere niet. Tussen de stromingen leeft veel oud zeer.
Varamitra wil harmonie zoeken en een koepelorganisatie zijn die een rol speelt in de maatschappij. Want voor hem staat voorop dat het boeddhisme midden in de maatschappij staat, net zoals in Boeddha’s tijd. „Het boeddhisme moet gewoon worden.” Voor Varamitra is ’in wezen geen grens’ aan waar je je mee in kan laten. „Boeddhabeeldjes bij de Blokker vind ik prachtig. Die kunnen er niet genoeg zijn. Ik hoorde dat ze bij de Carpetland tapijt hebben met Boeddha’s erop. Daar moet ik erg om lachen. Boeddhisme is business. Boeddhisme is hot. Voor mij is belangrijk dat het boeddhisme hier kan wortelschieten en beklijven. We zitten in een uitzuiveringproces, zoeken naar wat wel en niet kan en wat werkt. Daarmee moeten we niet het kind met het badwater weggooien. Er wordt in het Westen veel aan het boeddhisme toegeschreven dat helemaal niet boeddhistisch is. Ik was eens vier maanden in een zenklooster in Californië waar ik elke ochtend een bakje pikkel (zure groenten) met rijst kreeg. „Waarom krijg ik niet gewoon een bord havermout?”, vroeg ik aan de abt. „Dat is de traditie”, antwoordde hij. „Maar”, zei ik, „ik hoef toch geen Japanner te zijn om boeddhist te worden?” „Veel boeddhisten hebben de neiging een foto te maken van het boeddhisme zoals ze dat in Azië hebben gezien en zich daaraan vast te houden. Zodra je dat doet, gaat het stollen. Elke traditie die stolt, gaat de boot missen. Zo is dat gegaan met het christendom. Dat gaat nu door een dal, de kerken lopen leeg. Wij gaan nu over een heuveltje. Ik zeg vaak ter geruststelling tegen christenen: ’In Azië gebeurt het tegenovergestelde. Alles wat je hier kwijtraakt aan leden, krijg je er daar weer bij. Daar moet je niet te zwaar over denken’.” „Religie moet een antwoord zijn op zijn tijd. Daarom moet je je laten inspireren door de klassieke canon en deze niet klakkeloos kopiëren. In het boeddhisme is de kern de beoefening van de vier edele waarheden (realiseren dat er lijden is en dat er een uitweg is uit het lijden, red.). De vorm moet je aanpassen aan de tijd.” Natuurlijk is mindfulness anders dan boeddhisme, vertelt de voorzitter. „Boeddhisme is potentiegericht, mindfulness is oplossingsgericht. Kabat-Zinn mocht mindfulness niet in het openbaar linken aan boeddhisme, maar de grondslag ligt gewoon in het boeddhisme.” De angst dat het boeddhisme wordt uitgehold, onderkent Varamitra. „Daar zijn we scherp op. Als de leden in meerderheid tegen zijn, gaat het feest niet door. Mindfulness is niet meer dan een aanhangwagen die we zo los kunnen koppelen. Nu laten we het meelopen en blijven erbij, want er zijn flink wat leden die zich daarmee bezig houden en er is veel kaf onder het koren. Er zijn ook zaken waarin we niet meegaan, zoals westerse tantra, dat heeft niets te maken met boeddhistische tantra.”
Andere reden om in zee te gaan met bedrijven en het lucratieve mindfulness, is geld. Varamitra: „Wij hebben geen oud geld zoals gevestigde kerken. Boeddhistische docenten leven vaak op danabasis, vrijgevigheid. Je mag dana niet opleggen, dat moet uit mensen zelf komen. Je geeft naar wat je ontvangt. Dat principe is hier nauwelijks doorgedrongen. Hier heerst de collectebusmentaliteit, je geeft een euro en denkt klaar te zijn. Daar kunnen wij niet op draaien. Sommige docenten stappen daarom over op mindfulness.” Met zijn pragmatische instelling is het niet gek dat Varamitra de eveneens pragmatische chan-traditie (Chinese vorm van het mahayana-boeddhisme) zijn lievelingstraditie noemt. Er is een verhaal beschreven van een abt die ’s nachts een groot houten Boeddhabeeld opstookte om het warm te krijgen. Varamitra: „Iedereen was confuus, maar de abt liet daarmee zien dat je je niet moet hechten aan rituelen en symbolen. Dat geldt ook voor in het Westen.”
Wie is Varamitra?
Voor iemand die uitspraken doet als ’boeddhisme is business’, zou je verwachten dat hij er financieel warmpjes bij zit. Maar nee, zijn huurhuis in de Haagse Rivierenbuurt is oud, klein en staat op de sloperslijst. De bijna verweerde slinger met ooit kleurige boeddhavlaggetjes in zijn voortuin geven het huis een armetierige aanblik. Voor dit leven heeft hij gekozen. Ooit was Varamitra (1953) – toen nog Theo Alkemade geheten – een organisatieconsulent die bakken met geld verdiende. Hij woonde met zijn toenmalige vrouw in een groot landhuis aan het water, omringd door duizend vierkante meter grond. Beiden werkten veel en hadden een rijk cultureel, sociaal leven en een grote kunstverzameling. Totdat hij in een dertigersdip belandde. Varamitra: „Ik wilde eruit, uit het leven dat ik leidde. Ik wist niet wat ik wel wilde, maar ik dacht: als ik alles wegdoe wat ik niet meer wil, ontstaat er vanzelf ruimte voor wat ik wel wil. Ik wilde geen ballast meer.” Hij zegde zijn baan op en verkocht alles: huis, bezittingen en kunstverzameling. „Ik heb heel archetypisch een rugzak gekocht en ben de wereld in gegaan. Acht jaar lang, in mijn eentje. Er moet iets zijn wat mij raakt, mijn passie wordt, dacht ik.” Die passie vond hij in het boeddhisme. „Ik was niet op zoek naar een ’isme’, wilde me nergens bij aansluiten. Ik ben een anarchist, een rebel.” Hij probeerde het eerder met een levensbeschouwing: van zijn 15e tot zijn 21e was hij actief rooms-katholiek. Maar door de conservatievere koers van deze kerk en omdat hij ’toch niet in God geloofde’, stapte hij eruit. In 1990 kantelde de haat voor het boeddhisme naar liefde. Bij zijn toevlucht in 1993 kreeg hij de naam Varamitra (dierbare vriend). Het werd zijn officiële naam. „Mijn bezieling zit in de boeddhistische beoefening van metta, liefdevolle vriendelijkheid. Mijn grote doel is vriendelijker te worden, verder heb ik geen grote pretenties.” Nu runt hij met zijn vrouw en tekenlerares Corine de Jong het Boeddhistisch Centrum Haaglanden , geeft cursussen en leeft grotendeels van de inkomsten van het centrum. Sinds 2006 is hij voorzitter van de Boeddhistische Unie Nederland.
.
