Portal
Kan een waarde links zijn? Of rechts?
Bron : Trouw - door : Alexandra van Ditmars - 5 april 2018
Femke Halsema eist de progressieve waarden terug waar rechts mee aan de haal is gegaan. Maar moeten we waarden wel overeind willen houden vanuit de tegenstelling links-rechts? Een gesprek tussen filosofen Frank Ankersmit en Ingrid Robeyns.
Nationalisme, gelijke rechten voor homo's, vrijheid van meningsuiting, in haar essay ter gelegenheid van de Maand van de Filosofie dat vorige week verscheen, beticht oud-GroenLinks frontvrouw Femke Halsema rechts ervan te pronken met progressieve veren.
"Spreken vanuit de tegenstelling links-rechts is tegenwoordig vaak onproductief", zegt Ingrid Robeyns, hoogleraar ethiek aan de Universiteit Utrecht. "Het zijn containerbegrippen, ze betekenen voor verschillende mensen iets anders. In de filosofie bestaat het idee van waardenpluralisme, wat vooral bekend is van het werk van filosoof Isaiah Berlin: er bestaan allerlei waarden, die allemaal op zichzelf belangrijk zijn. De ene waarde valt nooit te reduceren tot een andere waarde. Wel kunnen mensen er een verschillend gewicht aan toekennen. Dat moeten we in ons achterhoofd houden wanneer we naar politieke partijen kijken. Het opent onze ogen voor de nuances binnen wat doorgaans links of rechts wordt genoemd.
"Neem de VVD. Die partij onderschrijft de klassieke liberale grondrechten, zoals principes van non-discriminatie, terwijl Forum voor Democratie (FvD) vaak wordt verweten dat het die principes ondergraaft. Toch zijn beide een rechtse partij.
"Ook zijn er veel waarden die alle partijen belangrijk vinden, alleen hangen ze er een ander gewicht aan. Bijvoorbeeld vrijheid. Voor de VVD staat wat filosofen het negatieve vrijheidsbegrip noemen voorop. Dat betekent dat het belangrijkste is om niet gehinderd te worden door anderen. De SP vindt vrijheid wellicht ook belangrijk, maar die zal wat meer gewicht toekennen aan gelijkheid van uitkomsten: iedereen moet een gelijke welvaart bezitten. De waarde vrijheid is dus niet links of rechts. Het lijkt mij een goed idee om politieke partijen in kaart te brengen vanuit het gewicht dat zij aan waarden geven."
Geen lijn, maar een kruis
"Het idee dat je het politieke spectrum kunt aflezen aan een rechte lijn die uiterst links verbindt met uiterst rechts is niet meer van deze tijd", reageert Frank Ankersmit, emeritus-hoogleraar intellectuele geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen: "Tot ongeveer 1980 kon dat wel: links stond voor het communisme en het socialisme, rechts voor het liberalisme en extremere vormen daarvan. Maar het politieke systeem is meer vloeibaar geworden.
"Socioloog Mark Elchardus toonde dat dit lijnmodel niet meer voldoet. Aan die oude as van links naar rechts moet een tweede as worden toegevoegd. Die loopt van internationalisme en globalisering naar het besef van de nationale identiteit en wat je daaraan vast kunt knopen. Samen vormen die twee assen een kruis, waardoor een vlak ontstaat waarbinnen je politieke posities adequaat kunt representeren. Zo heb je linkse partijen die gericht zijn op de natie (SP) en andere die zich internationaal oriënteren (PvdA). En zo zijn er ook rechtse partijen die gericht zijn op de natie (FvD), terwijl andere rechtse partijen (D66) juist internationalistisch zijn.
"De keuze voor links of rechts staat dus los van de keuze tegen of voor gerichtheid op de eigen natie. Waarde hechten aan de nationale identiteit staat los van het kiezen voor links of rechts - en omgekeerd. Links kan nooit beweren dat rechts hem het besef van de nationale identiteit ontstal. In die zin verschil ik van mening met Halsema."
Een hoog Machiavelli-gehalte
Robeyns: "Bij waarden moeten we niet vergeten dat politiek een hoog Machiavelli-gehalte heeft: politici gebruiken waarden om een goed beeld van zichzelf neer te zetten, maar dat betekent niet dat ze ook daarnaar handelen. Waar in de filosofie waarheidsvinding vooropstaat, staat in de politiek scoren voorop. Het politieke doel is heersen. Niet het centraal stellen van de waarden.
"Het gaat om de daden van politieke partijen, niet om wat ze zeggen. Wat dat betreft snap ik Halsema's punt: rechts gaat nu met feministische idealen aan de haal of bepleit gelijkheid tussen homo- en heteroseksuelen, terwijl het soms ten zeerste de vraag is of ze daar wel echt iets mee zullen doen. Dat is pijnlijk voor linkse partijen, die al langere tijd ook daden aan deze waarden verbinden.
"Hoewel het onderscheid links-rechts niet zo gemakkelijk te maken is als vaak wordt beweerd, zijn die ideologische verschillen er nog wel degelijk. Dat zie je vooral als het gaat om de vraag in hoeverre we economisch willen herverdelen en hoe we omgaan met de meest kwetsbaren in de samenleving."
Voor de bühne
Ankersmit: "Akkoord, maar dan wel met de kanttekening dat ook bij links die ideologische verschillen er enkel zijn voor de bühne. En om de eigen partij te onderscheiden van andere. Ideologie wordt ingezet om stemmen te trekken en om de positie van de eigen partij ten opzichte van andere te versterken. Maar welke partij er ook aan de macht komt: tegenwoordig voeren ze allemaal een neoliberaal beleid. Economische rationaliteit staat daarin centraal. Terwijl juist het werkelijk nastreven van een verkondigde ideologie ervoor zorgt dat kiezer en gekozene gezamenlijk de strijd aangaan voor een betere toekomst. Bij gebrek aan ideologie zingen burgers en politici zich van elkaar los.
"Dat alle politieke partijen neoliberaal handelen, toont dat ze geen andere keuze meer hebben. Alle politieke wijsheid begint met dit inzicht. Dat kunnen we verder verdiepen door ons af te vragen wat daar de oorzaken en gevolgen van zijn. Die twee vragen kunnen we ons beter eerder dan later stellen. Zowel aan de linker- als aan de rechterkant."
Bron : Trouw - door : Alexandra van Ditmars - 5 april 2018
Femke Halsema eist de progressieve waarden terug waar rechts mee aan de haal is gegaan. Maar moeten we waarden wel overeind willen houden vanuit de tegenstelling links-rechts? Een gesprek tussen filosofen Frank Ankersmit en Ingrid Robeyns.
Nationalisme, gelijke rechten voor homo's, vrijheid van meningsuiting, in haar essay ter gelegenheid van de Maand van de Filosofie dat vorige week verscheen, beticht oud-GroenLinks frontvrouw Femke Halsema rechts ervan te pronken met progressieve veren.
"Spreken vanuit de tegenstelling links-rechts is tegenwoordig vaak onproductief", zegt Ingrid Robeyns, hoogleraar ethiek aan de Universiteit Utrecht. "Het zijn containerbegrippen, ze betekenen voor verschillende mensen iets anders. In de filosofie bestaat het idee van waardenpluralisme, wat vooral bekend is van het werk van filosoof Isaiah Berlin: er bestaan allerlei waarden, die allemaal op zichzelf belangrijk zijn. De ene waarde valt nooit te reduceren tot een andere waarde. Wel kunnen mensen er een verschillend gewicht aan toekennen. Dat moeten we in ons achterhoofd houden wanneer we naar politieke partijen kijken. Het opent onze ogen voor de nuances binnen wat doorgaans links of rechts wordt genoemd.
"Neem de VVD. Die partij onderschrijft de klassieke liberale grondrechten, zoals principes van non-discriminatie, terwijl Forum voor Democratie (FvD) vaak wordt verweten dat het die principes ondergraaft. Toch zijn beide een rechtse partij.
"Ook zijn er veel waarden die alle partijen belangrijk vinden, alleen hangen ze er een ander gewicht aan. Bijvoorbeeld vrijheid. Voor de VVD staat wat filosofen het negatieve vrijheidsbegrip noemen voorop. Dat betekent dat het belangrijkste is om niet gehinderd te worden door anderen. De SP vindt vrijheid wellicht ook belangrijk, maar die zal wat meer gewicht toekennen aan gelijkheid van uitkomsten: iedereen moet een gelijke welvaart bezitten. De waarde vrijheid is dus niet links of rechts. Het lijkt mij een goed idee om politieke partijen in kaart te brengen vanuit het gewicht dat zij aan waarden geven."
Geen lijn, maar een kruis
"Het idee dat je het politieke spectrum kunt aflezen aan een rechte lijn die uiterst links verbindt met uiterst rechts is niet meer van deze tijd", reageert Frank Ankersmit, emeritus-hoogleraar intellectuele geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen: "Tot ongeveer 1980 kon dat wel: links stond voor het communisme en het socialisme, rechts voor het liberalisme en extremere vormen daarvan. Maar het politieke systeem is meer vloeibaar geworden.
"Socioloog Mark Elchardus toonde dat dit lijnmodel niet meer voldoet. Aan die oude as van links naar rechts moet een tweede as worden toegevoegd. Die loopt van internationalisme en globalisering naar het besef van de nationale identiteit en wat je daaraan vast kunt knopen. Samen vormen die twee assen een kruis, waardoor een vlak ontstaat waarbinnen je politieke posities adequaat kunt representeren. Zo heb je linkse partijen die gericht zijn op de natie (SP) en andere die zich internationaal oriënteren (PvdA). En zo zijn er ook rechtse partijen die gericht zijn op de natie (FvD), terwijl andere rechtse partijen (D66) juist internationalistisch zijn.
"De keuze voor links of rechts staat dus los van de keuze tegen of voor gerichtheid op de eigen natie. Waarde hechten aan de nationale identiteit staat los van het kiezen voor links of rechts - en omgekeerd. Links kan nooit beweren dat rechts hem het besef van de nationale identiteit ontstal. In die zin verschil ik van mening met Halsema."
Een hoog Machiavelli-gehalte
Robeyns: "Bij waarden moeten we niet vergeten dat politiek een hoog Machiavelli-gehalte heeft: politici gebruiken waarden om een goed beeld van zichzelf neer te zetten, maar dat betekent niet dat ze ook daarnaar handelen. Waar in de filosofie waarheidsvinding vooropstaat, staat in de politiek scoren voorop. Het politieke doel is heersen. Niet het centraal stellen van de waarden.
"Het gaat om de daden van politieke partijen, niet om wat ze zeggen. Wat dat betreft snap ik Halsema's punt: rechts gaat nu met feministische idealen aan de haal of bepleit gelijkheid tussen homo- en heteroseksuelen, terwijl het soms ten zeerste de vraag is of ze daar wel echt iets mee zullen doen. Dat is pijnlijk voor linkse partijen, die al langere tijd ook daden aan deze waarden verbinden.
"Hoewel het onderscheid links-rechts niet zo gemakkelijk te maken is als vaak wordt beweerd, zijn die ideologische verschillen er nog wel degelijk. Dat zie je vooral als het gaat om de vraag in hoeverre we economisch willen herverdelen en hoe we omgaan met de meest kwetsbaren in de samenleving."
Voor de bühne
Ankersmit: "Akkoord, maar dan wel met de kanttekening dat ook bij links die ideologische verschillen er enkel zijn voor de bühne. En om de eigen partij te onderscheiden van andere. Ideologie wordt ingezet om stemmen te trekken en om de positie van de eigen partij ten opzichte van andere te versterken. Maar welke partij er ook aan de macht komt: tegenwoordig voeren ze allemaal een neoliberaal beleid. Economische rationaliteit staat daarin centraal. Terwijl juist het werkelijk nastreven van een verkondigde ideologie ervoor zorgt dat kiezer en gekozene gezamenlijk de strijd aangaan voor een betere toekomst. Bij gebrek aan ideologie zingen burgers en politici zich van elkaar los.
"Dat alle politieke partijen neoliberaal handelen, toont dat ze geen andere keuze meer hebben. Alle politieke wijsheid begint met dit inzicht. Dat kunnen we verder verdiepen door ons af te vragen wat daar de oorzaken en gevolgen van zijn. Die twee vragen kunnen we ons beter eerder dan later stellen. Zowel aan de linker- als aan de rechterkant."
Laatst aangepast door Eric de Blois op wo jan 01 2020, 09:40; in totaal 1 keer bewerkt
