Leider anglicanen doet in Afrika omstreden oproep: heb homo's lief

De mondiale leider van anglicaanse christenen is op campagne in Afrika, met een controversiële boodschap. Aartsbisschop van Canterbury Justin Welby roept zijn zuidelijke geloofsgenoten op 'Gods liefde te tonen' aan homoparen. Er wordt al gerept over een kerkscheuring.

Afrikaanse anglicaanse kerken hebben aanzienlijk meer moeite met homoseksualiteit dan de Kerk van Engeland, waar Welby ook leider van is. Veel Afrikaanse anglicanen zijn bovendien voorstander van anti-homowetten. In een brief aan de leiders van de kerken noemen Welby en de aartsbisschop van York homo's 'Gods kinderen'. Ook verwijzen ze volgens The Telegraph naar een gezamenlijke verklaring uit 2005, waarin alle leiders zich uitspraken tegen 'het slachtofferen van en neerbuigend spreken over mensen wiens gevoelens zich richten op mensen van hetzelfde geslacht'. Welby begon woensdag aan een vijfdaagse rondreis over het continent.

Het toelaten van homo-bisschoppen verscheurt alle hoop op herstel en verzoening in de anglicaanse gemeenschap

De Nigeriaanse aartsbisschop Nicholas Okoh

Spanning over homo-thema's loopt steeds hoger op
De verschillende visies op homoseksualiteit vormen de grootste splijtzwam binnen de anglicaanse gemeenschap. Tot op zekere hoogte is diversiteit geen probleem. Nationale kerken genieten een zekere autonomie en hoeven niet altijd in de pas te lopen met Welby. Ze hebben dus meer speelruimte dan bijvoorbeeld rooms-katholieke gemeenschappen - die moeten altijd gehoorzamen aan het Vaticaan. Anglicanen splitsten zich in de 16e eeuw af van Rome. Aan de andere kant wordt de kloof tussen Britten en de Afrikanen steeds groter. Welby deinst er niet voor terug om de confrontatie te zoeken. Een groot deel van de Kerk van Engeland wil het kerkelijk homohuwelijk invoeren, maar een machtige minderheid weet besluiten vooralsnog te blokkeren.

'Britse homobisschoppen breken met evangelie'
Ook het recente besluit om in Engeland homo's toe te laten tot het bisschopsambt viel slecht in Afrika. De Nigeriaanse aartsbisschop Nicholas Okoh vertelde eerder deze maand aan Reuters dat het 'alle hoop op herstel en verzoening in de gemeenschap' zou kunnen 'verscheuren'. In Oeganda heette het besluit 'een duidelijke breuk met het evangelie dat ons leven, licht en hoop bracht'. Primaat Stanley Ntagali noemde de openstelling voor homo's 'een aantasting van ons bijbelse geloof en de overeenstemming binnen de anglicaanse gemeenschap'. De primaat van de Keniaanse anglicaanse kerk vond dat zijn Britse broeders een knieval deden 'voor de seculiere vooroordelen van het Westen'. Geestelijken die niet langer bij de anglicaanse gemeenschap willen horen, kunnen toetreden tot de rooms-katholieke kerk. Paus Benedictus introduceerde een regeling waardoor anglicaanse priesters (die niet celibatair hoeven te leven) een soort status aparte krijgen. Het is niet bekend hoeveel anglicanen daar gebruik van hebben gemaakt.

Het op een na grootste kerkgenootschap van Oeganda is bepaald niet gevoelig voor kritiek op haar anti-homostandpunt. De geestelijk leider van de anglicanen spreekt nu dreigende taal: ze kunnen zich afscheiden als Westerse geloofsgenoten het standpunt niet accepteren.

De anglicaanse kerk staat vierkant achter de antihomowet die president Mouseveni vorige week tekende. Die verbiedt openlijke homoseksualiteit en hulp aan homo's. Net als de meeste Oegandezen vreest de kerk dat homoseksuelen kinderen zullen besmetten met hun geaardheid en het land in bandeloosheid zullen storten. Het standpunt werkt op de zenuwen van de mondiaal leider van de anglicaanse kerk, aartsbisschop van Canterbury Justin Welby. Hij is tegen het homohuwelijk, maar heeft veel minder moeite met homoseksualiteit dan veel Afrikaanse anglicanen. Vorige maand riep hij hen op 'Gods liefde de tonen' aan homoparen en homo's vooral te zien als Gods kinderen. De Oegandese kerk wil daar absoluut niet aan. De discussie 'draait om respect voor onze homostandpunten, voor ons land en voor onze kerk', stelt de Oegandese kerkleider Stanley Ntagali tegenover persbureau AFP. Volgens de aartsbisschop kan 'niemand in onze kerk homohuwelijken of homoseksualiteit goedpraten'.

'Sla niet het Westerse pad in'
Hij roept de staf van de Kerk van Engeland (de Britse dependance van de anglicanen) op niet het Westerse pad in te slaan. Als ze dat wel doet, hebben de Oegandezen geen andere mogelijkheid dan alleen verder te gaan. In ieder geval staan de deuren van de kerk open 'voor zij die te maken hebben met seksuele disoriëntatie'. 'Ze zijn welkom voor therapie, genezing en gebed', vertelt Ntagali. 'De kerk is een veilige haven voor iedereen die verward is over zijn seksualiteit of worstelt met seksuele gebrokenheid.'

Anglicanen mogen verdeeld zijn
Verdeeldheid over homoseksualiteit hoéft niet tot een scheuring te leiden. De anglicaanse kerk (ontstaan in de 16e eeuw) is minder hiërarchisch dan de rooms-katholieke kerk, dus lidkerken hebben wat ruimte om een eigen koers te varen. Ongeveer een derde van de Oegandezen is anglicaan. De rooms-katholieke kerk lijkt kritischer over de antihomowet. Kardinaal Peter Turkson, voorzitter van de Pauselijke Raad voor Gerechtigheid en Vrede, stelde dinsdag dat homoseksuelen 'geen criminelen zijn' en dat ze geen levenslange gevangenisstraffen verdienen. De Westerse sancties (enkele landen bevroren hun financiële steun aan Oeganda) gaan hem echter te ver. Het Vaticaan wil dat die worden ingetrokken.

In West-Europa is er maar weinig begrip voor: Afrikaanse kerken prediken liefde, maar sommige roepen ook op tot grootschalige vervolging van homoseksuelen. De Kerk van Engeland legt nu uit waarom ze haar Afrikaanse geloofsbroeders geen veeg uit de pan geeft.

'Alles dat wij zeggen gaat de wereld over', vertelde aartsbisschop van Canterbury Justin Welby vrijdag aan journalisten. 'Daar moeten we ons van bewust zijn.' De spiritueel leider van de Kerk van Engeland en van de buitenlandse anglicaanse dochterkerken wil graag dat zijn landgenoten begrijpen dat hij niet zo maar het homohuwelijk kan omarmen. Zo'n progressieve zet zou in Afrika een heel verkeerd signaal afgeven.

'Christenen willen ons allemaal homo maken'
Ter illustratie wees Welby op een bezoek dat hij onlangs bracht aan een massagraf in Nigeria. Zo'n 300 christenen werden er vermoord door hun dorpsgenoten, naar verluidt om te voorkomen dat de christenen hen 'allemaal homo zouden maken'. Welby wilde maar zeggen: als westerse christenen zich fanatiek inspannen voor homorechten, kunnen hun Afrikaanse geloofsgenoten daar de dupe van worden. De aartsbisschop is niet de eerste die oproept tot terughoudendheid. Critici vrezen dat westers homo-activisme in Afrika averechts werkt. Het zou juist het beeld versterken dat die goddeloze westerlingen eropuit zijn om homoseksualiteit te verspreiden. Ook de herinneringen aan kolonialisme spelen mee. Want wie zijn die westerlingen om de Afrikanen wederom de les te lezen? De Kerk van Engeland sluit geen homohuwelijken, al heeft een flink deel van de (jongere) leden en een aantal kerkelijke prominenten geen moeite met homorelaties.

Wat aartsbisschop precies wilde zeggen is onduidelijk
Welby's uitspraken roepen de vraag op of de kerktop echt zo fel gekant is tegen het homohuwelijk als ze zegt. Misschien vaart de kerk bewust een conservatievere koers om de verhoudingen met de Afrikaanse kerken niet op scherp te zetten. In ieder geval is het geen geheim dat de kerk goed nadenkt over omgang met Afrikaanse zusterkerken. Vorige maand maakte Nick Holtam, de anglicaanse bisschop van Salisbury, al bekend dat homokoppels die gaan trouwen mogen rekenen op zijn gebed en de beste wensen. Opmerkelijk, want Holtam zette kort daarvoor zijn handtekening onder het kerkelijk decreet dat het homohuwelijk afkeurde. Aan de andere kant is het goed mogelijk dat de kerktop daadwerkelijk tegen het homohuwelijk is. Welby's uitspraken zijn dan een poging om in eigen land begrip te krijgen van zijn landgenoten: we moéten wel een beetje anti-homo zijn, anders vloeit er in Afrika bloed.

Ruim twee decennia hebben ze geprobeerd de boel bij elkaar te houden, maar nu geeft hun leider het op. De Kerk van Engeland en haar Afrikaanse zusterkerken denken zo anders over zaken als homoseksualiteit, dat ze wat betreft aartsbisschop van Canterbury Justin Welby beter uit elkaar kunnen gaan.

Dat stelt The Guardian op basis van bronnen binnen het aartsbisschoppelijk paleis. Welby heeft alle 38 primaten (hoogste geestelijken van nationale kerken) uitgenodigd voor een bijeenkomst in januari. Volgens de krant gaat hij daar een radicaal voorstel doen: de kerken moeten niet langer één gemeenschap vormen, maar een verzameling losse kerken onder één paraplu worden. Welby heeft zich er nog niet over uitgelaten, maar laat wel weten dat hij plannen in die richting heeft. Op zijn website schrijft hij dat hij 'met een frisse blik wil kijken naar de manier waarop de anglicaanse gemeenschap samenwerkt, met name als primaten'. Dat is nodig met het oog op 'ontwikkelingen in het verleden'. De Kerk van Engeland, die in de zestiende eeuw ontstond toen Britse katholieken zich afscheidden van Rome, vaart al decennialang een relatief progressieve koers. Vrouwen kunnen er priester en bisschop worden. Twee jaar geleden ging de deur open voor homo's: ook zij kunnen bisschop worden, mits ze celibatair leven. De anglicaanse kerken in Afrika willen niets weten van zulke veranderingen en staan veelal kritisch tegenover alle vormen van homo-emancipatie. De anglicanen in Oeganda steunen zelfs de strenge homowetten in dat land, die homoseks met executie bestraffen

Anglicanen hebben wat speelruimte
Tot op zekere hoogte is diversiteit geen probleem. Nationale kerken genieten een zekere autonomie en hoeven niet altijd in de pas te lopen met Welby. Ze hebben dus meer speelruimte dan bijvoorbeeld rooms-katholieke gemeenschappen, want die moeten altijd gehoorzamen aan het Vaticaan. Maar de kloof tussen Afrika en Europa is de afgelopen jaren wel erg groot geworden. Toen de Kerk van Engeland vorig jaar besloot om homo's toe te laten tot het bisschopsambt, repte de Oegandese kerk van 'een duidelijke breuk met het evangelie dat ons leven, licht en hoop bracht'. De Nigeriaanse aartsbisschop Nicholas Okoh sprak de verwachting uit dat het 'alle hoop op herstel en verzoening in de gemeenschap zou kunnen verscheuren'. Als de geluiden uit het aartsbisschoppelijk paleis kloppen, dan komt die voorspelling dus min of meer uit. Welby wil volgens The Guardian dat de nationale nationale kerken meer hun eigen koers gaan varen. Hij zou zelf de verbindende schakel worden: alle kerken blijven 'gelinkt' met de aartsbisschop van Canterbury. "De verschillen tussen onze maatschappijen en culturen en de snelheid waarmee noordelijke landen veranderen, kunnen ervoor zorgen dat we als christenen verdeeld raken", stelt hij in de uitnodiging aan de primaten. "Een 21e-eeuwse anglicaanse familie moet ruimte bieden voor diepe onenigheid en zelfs wederzijdse kritiek, zo lang we samen maar trouw blijven aan de openbaringen van Jezus Christus."

Zou hij er dan toch komen, de kerkscheuring die al jaren in de lucht hangt? Bij een vergadering komende week in Engeland gaan leiders van de anglicaanse kerken op zoek naar een oplossing voor hun diepe onderlinge verdeeldheid over homo's. Afrikaanse leiders spreken al dreigende taal.

De 37 zogenoemde primaten, onder wie de leider van de Kerk van Engeland, treffen elkaar maandag in Canterbury. Zes dagen lang gaan ze in gesprek over de toekomst van het anglicanisme (na het rooms-katholicisme, protestantisme en oosters-orthodoxe christendom de grootste hoofdstroom van het christendom). Hun meest prangende vraag: kan die ruim 80 miljoen zielen tellende gemeenschap wel één blijven, nu een aantal Westerse kerken homo's toestaat om priester of bisschop te worden en te trouwen? De Episcopaalse Kerk in de Verenigde Staten bijvoorbeeld, besloot afgelopen zomer om homohuwelijken te gaan sluiten. Sinds 2003 staat ze openlijke homoseksuelen al toe om priester en bisschop te worden. De Anglicaanse Kerk van Canada beslist in juli over het toestaan van homohuwelijken. En in de Kerk van Ierland mogen homoseksuele priesters trouwen. Conservatieve kerkleiders in Afrika gruwen daarvan.

Conservatieven komen, maar het kan de laatste keer zijn
Het gesteggel over homo's is allesbehalve nieuw. Al jaren gaapt er een kloof tussen de conservatieve Afrikanen en hun relatief progressieve Westerse broeders. Maar inmiddels lijkt het geduld bij de Afrikanen op te raken. We zullen erbij zijn, meldt een groep van zeven conservatieve primaten woensdag op haar website. Maar er is wat de groep betreft nu wel 'actie nodig om de spirituele en doctrinale integriteit van de Communie (de gemeenschap, red.) te herstellen'. Anders komen ze de volgende keer niet meer. Volgens boulevardblad The Daily Mail wil een groep van 'acht tot twaalf conservatieve' geestelijken nog scherper aan de wind varen. Op gezag van 'insiders' claimde de krant vorige week dat zij dreigen om komende week uit de vergadering weg te lopen als de Amerikanen het homohuwelijk niet opnieuw in de ban doen.

'Kerk heeft al een serieuze breuk'
Dat bericht is niet bevestigd, maar Uganda's primaat Stanley Ntagali heeft wel laten weten dat hij het zo gaat aanpakken. Ntagali is er komende week naar eigen zeggen voor het laatst bij, tenzij de 'goddelijke orde wordt hersteld'. Van eenheid is volgens hem al geen sprake meer. De Anglicaanse gemeenschap heeft 'een serieuze breuk beleefd, en de wond is nog steeds diep'. Helemaal nieuw zijn zulke dreigementen niet. De vorige keer, in 2011, bleef ook al een aantal primaten weg. Komende week is het in ieder geval menens, waarschuwt Justin Welby in een videoboodschap. Welby is als aartsbisschop van Canterbury de leider van de anglicaanse gemeenschap. "We gaan ons bezighouden met een paar onderwerpen die heel, heel moeilijk liggen", voorspelt Welby. In september schreef hij al dat hij 'met een frisse blik wil kijken naar de manier waarop de anglicaanse gemeenschap samenwerkt, met name als primaten'.