Portal
Merkel is een moderne Sisyfus
Bron : Trouw - door : Henri Beunders - 4 september 2016
© reuters. "Angela Merkel kan nog jaren mee, denken velen, willen velen."
Bron : Trouw - door : Henri Beunders - 4 september 2016
© reuters. "Angela Merkel kan nog jaren mee, denken velen, willen velen."
Welke ideeën koestert Angela Merkel? Henri Beunders ontdekt dat ze een moderne Sisyfus is. Laat ze, een jaar na 'Wir schaffen das', haar kanselierschap maar aan een ander overdragen.
Duitsland herdenkt dezer dagen dat het een jaar geleden is dat bondskanselier Angela Merkel de intussen beroemdste drie Duitse woorden van deze eeuw uitsprak: Wir schaffen das. Eind juli herhaalde ze die, ook al deelt nog maar een minderheid van de Duitsers haar zelfvertrouwen. En nu, nog voor de verkiezingen deze maand in de deelstaten Berlijn, Neder-Saksen en Meckelenburg-Voor-Pommeren, roepen CDU-prominenten al dat zij in september 2017 een vierde ambtstermijn moet nastreven. Maar zou doorgaan verstandig zijn? Is ze nog wel succesvol? Wat is een succesvolle politicus eigenlijk? En, wat drijft deze Merkel om altijd maar door te gaan? Merkel is de Mercedes onder de Europese politici, betrouwbaar, degelijk, je kunt er zo tien keer de wereld mee rond, zonder veel hapering. Een vakantie van een paar dagen is haar genoeg, en hup daar gaat ze weer. Maar opwindend is anders. Geen mooie zin, laat staan een meeslepende rede, is van haar bekend. Ze praat als de Plattenbau in haar vroegere DDR: je slaat betonnen heipalen in de grond, hangt er horizontaal en verticaal betonnen platen aan, trapportaal, voordeur, raam, klaar, volgende flat.
Oost-Duitse fysica
Of ze meer een Pruisische protestant is dan een Oost-Duitse fysica is geen uitgemaakte zaak. Dat ze koel, onderkoeld vaak, de problemen analyseert en dan probeert op te lossen, weten we. Afschaffing dienstplicht, invoering minimumloon, ze voelde er persoonlijk weinig bij, het zijn gewoon 'kwesties'. Of de vluchtelingencrisis haar grootste probleem sinds haar aantreden in 2005 was, luidde eind juli een vraag. Dat kon ze oprecht niet zeggen: "Er zijn altijd weer - ik geloof dat sinds 2008 het leven dat ons overvalt er vol mee zit - zeer elementaire situaties. Elke moeilijke situatie heeft zijn eigen specifieke kenmerken." Ze noemde de financiële crisis - spaartegoeden, banken, euro, Griekenland - kernramp Fukushima en nu de vluchtelingencrisis en 'Europa'. "Met elke uitdaging zijn we vol bezig. Ik kan niet na afloop zeggen: dat was moeilijk en dat was niet zo moeilijk." Hier sprak de gepromoveerde chemicus. Critici noemen dat bedachtzame onderzoekende al jarenlang merkeln: zo traag als een Mercedes in de modder. Wat haar drijft, wat haar visie is op Duitsland, op Europa, op de wereld of op het politieke bedrijf, het is zoeken geblazen, want na haar proefschrift van dertig jaar geleden heeft ze geen boek of Grundsatzrede het licht doen zien. Ik heb maar één boekje, flinterdun, waarin Merkel zich uit over wat haar drijft: 'Daar geloof ik in. Christelijke standpunten', uit 2014, met een dozijn toespraken van vijf tot tien bladzijden. Het woord 'plicht' komt er natuurlijk menigmaal in voor, zoals de domineesdochter in vele interviews spreekt over haar baan als haar verdammte Pflicht. Over de vluchtelingencrisis zei ze begin dit jaar dat het haar verdomde plicht was om Europa op één lijn te krijgen. Dat ze in het afgelopen jaar in veel opzichten het omgekeerde heeft bereikt - Duitsland staat in Europa alleen, het nationalisme rukt overal op - maakt van die vermaledijde plicht een ongemakkelijke zaak. Alsof die belangrijker is dan het resultaat.
Kernovertuigingen
Haar kernovertuigingen zijn op de vingers van een hand te tellen. Oorlog is de vader aller armoede. Vrede is de moeder aller ontwikkeling. Globalisering en vergrijzing zijn de grootste uitdagingen voor Duitsland. En, bovenal, de menselijke waarde is onaantastbaar. Dit is artikel 1 van de Duitse grondwet, maar volgens haar geldt het voor alle mensen ter wereld. En dat vloeit voort uit de christelijke deugden geloof, hoop en liefde. "Religie is mijn permanente begeleider", zei ze eens. En over die andere twee dit: "Liefde bestaat niet uit gevoelvolle woorden, maar toont zich in nuchtere daden. De liefde is zonder voorbehoud, ze is volkomen onbevreesd, ze is dienend. Het gebod 'Heb uw naasten lief als uzelf' is daarbij een belangrijk richtsnoer voor ons mensen." Die hoop is voor haar het bijbelverhaal van de toornige God die de ongehoorzame mens straft met de zondvloed - maar wél Noach zijn ark laat bouwen, zodat uiteindelijk die witte duif in de lucht verschijnt, als teken van hoop. "En dat betekent dat het ondanks alle fouten verdergaat." En dan komt - althans voor mij - de enige verrassing in haar wereldbeschouwing. Ze gaf in een toespraak in 1995 voor de Evangelische Kirchentag als mensen die haar leven bepaalden naast Noach nog twee namen. De eerste was Marie Curie, haar Frans-Poolse voorgangster en pionier op het terrein van de radioactiviteit. Haar plotselinge besluit na Fukushima om met kernenergie te stoppen lag dus in de lijn van haar 'levensvoorbeelden'.
Sisyfus
Bij het lezen van de tweede naam ging ik - na al die jaren Merkel - rechtop in mijn stoel zitten: Sisyfus. Dit is wat Merkel in 1995 over haar voorbeeld uit de Griekse mythologie zei: "Ik hoor tot de in wezen zeer optimistische mensen. En als ik aan hoop denk, denk ik altijd weer aan het beeld van Sisyfus: de mens die telkens weer opnieuw een steen de berg oprolt. Ik heb deze geschiedenis altijd zo geïnterpreteerd dat ze eigenlijk niets hopeloos uitdrukt, maar dat er altijd een mens is die de steen, ondanks alle tegenslagen, weer omhoog rolt. Ook als het eigenlijke doel niet wordt bereikt. Voor mij heeft deze Sisyfus iets met mijn eigen levenservaring te maken en maakt mij niet hopeloos." Ik begon wat associërend te speuren in mijn boekenkast. Hé, Wolfgang Schäuble, die haar collega van Binnenlandse Zaken was toen zij, onder Kohl, minister van familie- en jeugdzaken was. Schäuble werd in 1990 neergeschoten en zit sindsdien in een rolstoel. Hij besloot in het ziekenhuis een boek te schrijven: 'Und der Zukunft zugewandt'. Het laatste hoofdstuk heet, vertaald, 'Sisyfus was een gelukkig mens - Over het beroep van politicus in het heden'. Hier ligt de bron van Merkels zelfbeeld als Sisyfus. Nou ja, de echte bron ligt natuurlijk in 'De mythe van Sisyfus', het beroemde essay van Albert Camus uit 1942. De clou van het Sisyfus-verhaal: de goden hadden Sisyfus veroordeeld tot het voortdurend omhoog duwen van een rotsblok naar de top van een berg, waarvandaan het dan vanzelf weer naar beneden rolde. Ze hadden bedacht dat er geen vreselijker straf bestaat dan een nutteloze en hopeloze arbeid. Wat hij precies had misdaan is niet geheel duidelijk, wel dat hij de goden verachtte, de dood haatte en het leven beminde. Camus: "De prijs die hij voor de hartstochten van deze wereld moest betalen was die steen." Boven ziet Sisyfus de steen in mum van tijd in de diepte terugvallen, en dan daalt hij wederom af naar de vlakte. Camus wilde weten wat Sisyfus dacht tijdens die adempauze, 'de tijd van het bewustzijn: hij is dan sterker dan zijn rots'. Camus noemt deze mythe tragisch omdat de held zich ervan bewust is. "Sisyfus, de onmachtige en opstandige proletariër van de goden, kent de hele omvang van zijn ellendige toestand: daaraan denkt hij tijdens zijn afdaling. Het heldere inzicht dat de oorzaak van zijn kwelling zou moeten zijn, bewerkstelligt tegelijkertijd zijn overwinning. Er is geen noodlot dat niet door verachting overwonnen kan worden."
In Camus' redenering verliezen de verpletterende waarheden hun gewicht zodra ze herkend worden. "Daarin bestaat nu de verzwegen vreugde van Sisyphus. Zijn noodlot hoort hem toe. Zijn trots is zijn zaak. Zo legt de absurde mens, als hij over zijn kwelling nadenkt, ook alle afgoden het zwijgen op." Camus' slotconclusie: "De strijd is voldoende om het hart van een mens te vullen. We moeten ons Sisyfus als een gelukkig mens voorstellen." Met deze laatste zin van Camus begint Schäuble zijn laatste hoofdstuk over het hedendaagse beroep van de politicus, en vervolgt zo: "Sisyfus staat immers niet alleen symbool voor vergeefs menselijk handelen, dat op de eeuwigheid doelt, maar ook voor de vervulling, die toch ook in dit streven ligt. De politicus staat niet stil, maar komt ook niet aan bij het laatste doel, alleen al omdat de geschiedenis geen einde, geen doel kent." Dit laatste was meer dan een gevatte kritiek op Fukuyama's theorie van de 'End of History' uit 1989. Die had het over historische tijden en politieke stelsels. Schäuble had het over het handwerk van de politiek. "De politicus bevindt zich in een spiraal. En die spiraal kan wel omhoog voeren, maar elk hoger niveau werpt weer nieuwe vragen op en vereist weer nieuwe ideeën en daden. Maar omdat de geschiedenis geen einddoel heeft, moeten zij die in de geschiedenis moeten handelen altijd weer van voren af aan beginnen." Ja, want neem nou al die ideologieën die paradijzen beloven en geloven dat ze de steen op de top stil kunnen laten liggen: wat zouden we daar in vredesnaam moeten doen? Schäuble prefereerde dus Sisyfus, want hij kwam nooit aan, en hoefde zich dus ook niet af te vragen: wat nu? En voor hem ging het eigenlijk altijd bergopwaarts. Ofwel, Sisyfus staat voor het eeuwige streven van de mens. "De gelukkige Sisyfus die ik bedoel, die weet van de grenzen van de mens en begeeft zich toch in volle deemoed steeds opnieuw naar zijn werk."
De 'voorlaatste dingen'
Christenen zoals hij, en Merkel (wier minister van financiën hij nu is), weten van de begrensdheid van alle menselijke handelen. En in de politiek gaat het ook nooit om de laatste, maar altijd om de 'voorlaatste dingen'. Schäuble citeerde Vaclav Havel: "Politiek is iets voor bijzonder bescheiden mensen, mensen met een goed gevoel voor de juiste verhoudingen en ook deemoedigheid". Deemoed heeft met dienen te maken. "In de democratie moeten wij niet alleen heerser zijn, maar tegelijk ook dienaar." Voor ons allemaal ligt de steen gereed die de berg op moet worden gerold. Dat betekent bloed, zweet en tranen, maar die steen en berg bieden ook een kans: 'de kans om een gelukkige Sisyfus te zijn'. Dienen, deemoed, plicht, de gelukkige Sisyfus, het past allemaal tamelijk goed in de karakterschets van Merkel. Een paar jaar geleden beantwoordde zij in de Süddeutsche Zeitung vragen. Een jonge politicus vroeg: "Stel, ik word uw opvolger. Welke drie tips geeft u mij mee?" Merkel gaf één tip: lees Spreuken 16:18: ''Wie te gronde moet gaan, die wordt eerst trots; en hoogmoed komt voor de val.''
Trots en koppigheid
Merkel heeft zelf geen gebrek aan trots en koppigheid. Wat je af en toe zag - zoals toen CSU-leider Horst Seehofer haar eind 2015 als een stout schoolmeisje affakkelde wegens haar 'vergissing' inzake de onbeperkte toelating van vluchtelingen - leek zelfs eerder op masochistische gelatenheid. Of was het die superieure minachting voor de goden van Sisyphus? Merkel kan nog jaren mee, denken velen, willen velen. Maar dat dacht men in 1998 ook van Helmut Kohl, die toen al zestien jaar bondskanselier was en nóg een ambtstermijn wilde. Na de val van de Muur beloofde hij de Oost-Duitse kiezers 'bloeiende velden' als ze op de CDU zouden stemmen, wat de helft in maart 1990 ook deed. Daarna, toen de D-Mark werd ingevoerd en de Oost-Duitse economie instortte en alleen met honderden miljarden marken (in de oude Bondsrepubliek wordt nog altijd een 'DDR-belasting' geheven) van de totale Pleite en totale exodus afgehouden kon worden, werden die 'velden' een grap - voor de Oost-Duitsers een bittere grap. Nog maar een derde van de Duitsers gelooft, volgens opiniepeilingen de drie woorden van Merkel, Wir schaffen das. Het kan, de geschiedenis is wreed, nog verkeren rond het imago van Merkel. Hoe de uitslagen in Berlijn en Mecklenburg-Voor-Pommeren er ook uitzien, de volgende dag zullen er weer veel CDU-ers en commentatoren zijn die concluderen dat Merkel tóch gewonnen heeft. Ik betwijfel dat. Oké, Berlijn is een SPD-stad, daar valt niks te winnen, maar de noordoostelijke deelstaat Mecklenburg-Voor-Pommeren (waar de SPD in een Grote Coalitie zit) is Merkels thuishaven. Als ze daar echt klappen krijgt, is het nog maar de vraag of ze over enige tijd zegt nóg een keer bondskanselier te willen worden, uit haar 'verdammte Pflicht'. Maar dat Merkel al decennia als een van haar voorbeelden Sisyfus heeft, geeft te denken over haar opvattingen over politiek. Want de schrandere Schäuble heeft natuurlijk wel gelijk met zijn visie op het praktische handwerk van de politiek van alledag. Toch blijf ik het permanente omhoog rollen van die steen een te beperkte, té bescheiden, opvatting van politiek vinden, zeker nu we het over het machtigste land in Europa hebben. Staatsmanschap is stuurmanskunst, luidt het cliché, het schip van staat overeind houden op de woelige baren. Alles klar. Merkel wil Europa bij elkaar houden, maar dat is intussen niet voldoende meer. Europa wil weten waar het naar toe gaat. Een goed politicus is iemand die op het juiste moment het goede doet. Dat deed Helmut Kohl in 1989 - Schäuble was de politieke uitvoerder van de Eenwording. In 1998 nam hij het verkeerde besluit. Het is een teken van een zwak zelfvertrouwen van de Duitsers dat ze nu - ondanks de aanzwellende kritiek op Merkel - nog altijd denken dat er niemand anders is die haar taak kan overnemen. De overmoed van een jaar geleden is al weer in de bekende Duitse zwaarmoedigheid veranderd. Deze angst is ook in tegenspraak met Merkels uitleg over Sisyfus: altijd zal er een mens klaarstaan om die steen omhoog te rollen. Dat is misschien nog wel het meest positieve element in haar bescheiden beeld van haar voorbeeld Sisyfus.
.
Duitsland herdenkt dezer dagen dat het een jaar geleden is dat bondskanselier Angela Merkel de intussen beroemdste drie Duitse woorden van deze eeuw uitsprak: Wir schaffen das. Eind juli herhaalde ze die, ook al deelt nog maar een minderheid van de Duitsers haar zelfvertrouwen. En nu, nog voor de verkiezingen deze maand in de deelstaten Berlijn, Neder-Saksen en Meckelenburg-Voor-Pommeren, roepen CDU-prominenten al dat zij in september 2017 een vierde ambtstermijn moet nastreven. Maar zou doorgaan verstandig zijn? Is ze nog wel succesvol? Wat is een succesvolle politicus eigenlijk? En, wat drijft deze Merkel om altijd maar door te gaan? Merkel is de Mercedes onder de Europese politici, betrouwbaar, degelijk, je kunt er zo tien keer de wereld mee rond, zonder veel hapering. Een vakantie van een paar dagen is haar genoeg, en hup daar gaat ze weer. Maar opwindend is anders. Geen mooie zin, laat staan een meeslepende rede, is van haar bekend. Ze praat als de Plattenbau in haar vroegere DDR: je slaat betonnen heipalen in de grond, hangt er horizontaal en verticaal betonnen platen aan, trapportaal, voordeur, raam, klaar, volgende flat.
Oost-Duitse fysica
Of ze meer een Pruisische protestant is dan een Oost-Duitse fysica is geen uitgemaakte zaak. Dat ze koel, onderkoeld vaak, de problemen analyseert en dan probeert op te lossen, weten we. Afschaffing dienstplicht, invoering minimumloon, ze voelde er persoonlijk weinig bij, het zijn gewoon 'kwesties'. Of de vluchtelingencrisis haar grootste probleem sinds haar aantreden in 2005 was, luidde eind juli een vraag. Dat kon ze oprecht niet zeggen: "Er zijn altijd weer - ik geloof dat sinds 2008 het leven dat ons overvalt er vol mee zit - zeer elementaire situaties. Elke moeilijke situatie heeft zijn eigen specifieke kenmerken." Ze noemde de financiële crisis - spaartegoeden, banken, euro, Griekenland - kernramp Fukushima en nu de vluchtelingencrisis en 'Europa'. "Met elke uitdaging zijn we vol bezig. Ik kan niet na afloop zeggen: dat was moeilijk en dat was niet zo moeilijk." Hier sprak de gepromoveerde chemicus. Critici noemen dat bedachtzame onderzoekende al jarenlang merkeln: zo traag als een Mercedes in de modder. Wat haar drijft, wat haar visie is op Duitsland, op Europa, op de wereld of op het politieke bedrijf, het is zoeken geblazen, want na haar proefschrift van dertig jaar geleden heeft ze geen boek of Grundsatzrede het licht doen zien. Ik heb maar één boekje, flinterdun, waarin Merkel zich uit over wat haar drijft: 'Daar geloof ik in. Christelijke standpunten', uit 2014, met een dozijn toespraken van vijf tot tien bladzijden. Het woord 'plicht' komt er natuurlijk menigmaal in voor, zoals de domineesdochter in vele interviews spreekt over haar baan als haar verdammte Pflicht. Over de vluchtelingencrisis zei ze begin dit jaar dat het haar verdomde plicht was om Europa op één lijn te krijgen. Dat ze in het afgelopen jaar in veel opzichten het omgekeerde heeft bereikt - Duitsland staat in Europa alleen, het nationalisme rukt overal op - maakt van die vermaledijde plicht een ongemakkelijke zaak. Alsof die belangrijker is dan het resultaat.
Kernovertuigingen
Haar kernovertuigingen zijn op de vingers van een hand te tellen. Oorlog is de vader aller armoede. Vrede is de moeder aller ontwikkeling. Globalisering en vergrijzing zijn de grootste uitdagingen voor Duitsland. En, bovenal, de menselijke waarde is onaantastbaar. Dit is artikel 1 van de Duitse grondwet, maar volgens haar geldt het voor alle mensen ter wereld. En dat vloeit voort uit de christelijke deugden geloof, hoop en liefde. "Religie is mijn permanente begeleider", zei ze eens. En over die andere twee dit: "Liefde bestaat niet uit gevoelvolle woorden, maar toont zich in nuchtere daden. De liefde is zonder voorbehoud, ze is volkomen onbevreesd, ze is dienend. Het gebod 'Heb uw naasten lief als uzelf' is daarbij een belangrijk richtsnoer voor ons mensen." Die hoop is voor haar het bijbelverhaal van de toornige God die de ongehoorzame mens straft met de zondvloed - maar wél Noach zijn ark laat bouwen, zodat uiteindelijk die witte duif in de lucht verschijnt, als teken van hoop. "En dat betekent dat het ondanks alle fouten verdergaat." En dan komt - althans voor mij - de enige verrassing in haar wereldbeschouwing. Ze gaf in een toespraak in 1995 voor de Evangelische Kirchentag als mensen die haar leven bepaalden naast Noach nog twee namen. De eerste was Marie Curie, haar Frans-Poolse voorgangster en pionier op het terrein van de radioactiviteit. Haar plotselinge besluit na Fukushima om met kernenergie te stoppen lag dus in de lijn van haar 'levensvoorbeelden'.
Sisyfus
Bij het lezen van de tweede naam ging ik - na al die jaren Merkel - rechtop in mijn stoel zitten: Sisyfus. Dit is wat Merkel in 1995 over haar voorbeeld uit de Griekse mythologie zei: "Ik hoor tot de in wezen zeer optimistische mensen. En als ik aan hoop denk, denk ik altijd weer aan het beeld van Sisyfus: de mens die telkens weer opnieuw een steen de berg oprolt. Ik heb deze geschiedenis altijd zo geïnterpreteerd dat ze eigenlijk niets hopeloos uitdrukt, maar dat er altijd een mens is die de steen, ondanks alle tegenslagen, weer omhoog rolt. Ook als het eigenlijke doel niet wordt bereikt. Voor mij heeft deze Sisyfus iets met mijn eigen levenservaring te maken en maakt mij niet hopeloos." Ik begon wat associërend te speuren in mijn boekenkast. Hé, Wolfgang Schäuble, die haar collega van Binnenlandse Zaken was toen zij, onder Kohl, minister van familie- en jeugdzaken was. Schäuble werd in 1990 neergeschoten en zit sindsdien in een rolstoel. Hij besloot in het ziekenhuis een boek te schrijven: 'Und der Zukunft zugewandt'. Het laatste hoofdstuk heet, vertaald, 'Sisyfus was een gelukkig mens - Over het beroep van politicus in het heden'. Hier ligt de bron van Merkels zelfbeeld als Sisyfus. Nou ja, de echte bron ligt natuurlijk in 'De mythe van Sisyfus', het beroemde essay van Albert Camus uit 1942. De clou van het Sisyfus-verhaal: de goden hadden Sisyfus veroordeeld tot het voortdurend omhoog duwen van een rotsblok naar de top van een berg, waarvandaan het dan vanzelf weer naar beneden rolde. Ze hadden bedacht dat er geen vreselijker straf bestaat dan een nutteloze en hopeloze arbeid. Wat hij precies had misdaan is niet geheel duidelijk, wel dat hij de goden verachtte, de dood haatte en het leven beminde. Camus: "De prijs die hij voor de hartstochten van deze wereld moest betalen was die steen." Boven ziet Sisyfus de steen in mum van tijd in de diepte terugvallen, en dan daalt hij wederom af naar de vlakte. Camus wilde weten wat Sisyfus dacht tijdens die adempauze, 'de tijd van het bewustzijn: hij is dan sterker dan zijn rots'. Camus noemt deze mythe tragisch omdat de held zich ervan bewust is. "Sisyfus, de onmachtige en opstandige proletariër van de goden, kent de hele omvang van zijn ellendige toestand: daaraan denkt hij tijdens zijn afdaling. Het heldere inzicht dat de oorzaak van zijn kwelling zou moeten zijn, bewerkstelligt tegelijkertijd zijn overwinning. Er is geen noodlot dat niet door verachting overwonnen kan worden."
In Camus' redenering verliezen de verpletterende waarheden hun gewicht zodra ze herkend worden. "Daarin bestaat nu de verzwegen vreugde van Sisyphus. Zijn noodlot hoort hem toe. Zijn trots is zijn zaak. Zo legt de absurde mens, als hij over zijn kwelling nadenkt, ook alle afgoden het zwijgen op." Camus' slotconclusie: "De strijd is voldoende om het hart van een mens te vullen. We moeten ons Sisyfus als een gelukkig mens voorstellen." Met deze laatste zin van Camus begint Schäuble zijn laatste hoofdstuk over het hedendaagse beroep van de politicus, en vervolgt zo: "Sisyfus staat immers niet alleen symbool voor vergeefs menselijk handelen, dat op de eeuwigheid doelt, maar ook voor de vervulling, die toch ook in dit streven ligt. De politicus staat niet stil, maar komt ook niet aan bij het laatste doel, alleen al omdat de geschiedenis geen einde, geen doel kent." Dit laatste was meer dan een gevatte kritiek op Fukuyama's theorie van de 'End of History' uit 1989. Die had het over historische tijden en politieke stelsels. Schäuble had het over het handwerk van de politiek. "De politicus bevindt zich in een spiraal. En die spiraal kan wel omhoog voeren, maar elk hoger niveau werpt weer nieuwe vragen op en vereist weer nieuwe ideeën en daden. Maar omdat de geschiedenis geen einddoel heeft, moeten zij die in de geschiedenis moeten handelen altijd weer van voren af aan beginnen." Ja, want neem nou al die ideologieën die paradijzen beloven en geloven dat ze de steen op de top stil kunnen laten liggen: wat zouden we daar in vredesnaam moeten doen? Schäuble prefereerde dus Sisyfus, want hij kwam nooit aan, en hoefde zich dus ook niet af te vragen: wat nu? En voor hem ging het eigenlijk altijd bergopwaarts. Ofwel, Sisyfus staat voor het eeuwige streven van de mens. "De gelukkige Sisyfus die ik bedoel, die weet van de grenzen van de mens en begeeft zich toch in volle deemoed steeds opnieuw naar zijn werk."
De 'voorlaatste dingen'
Christenen zoals hij, en Merkel (wier minister van financiën hij nu is), weten van de begrensdheid van alle menselijke handelen. En in de politiek gaat het ook nooit om de laatste, maar altijd om de 'voorlaatste dingen'. Schäuble citeerde Vaclav Havel: "Politiek is iets voor bijzonder bescheiden mensen, mensen met een goed gevoel voor de juiste verhoudingen en ook deemoedigheid". Deemoed heeft met dienen te maken. "In de democratie moeten wij niet alleen heerser zijn, maar tegelijk ook dienaar." Voor ons allemaal ligt de steen gereed die de berg op moet worden gerold. Dat betekent bloed, zweet en tranen, maar die steen en berg bieden ook een kans: 'de kans om een gelukkige Sisyfus te zijn'. Dienen, deemoed, plicht, de gelukkige Sisyfus, het past allemaal tamelijk goed in de karakterschets van Merkel. Een paar jaar geleden beantwoordde zij in de Süddeutsche Zeitung vragen. Een jonge politicus vroeg: "Stel, ik word uw opvolger. Welke drie tips geeft u mij mee?" Merkel gaf één tip: lees Spreuken 16:18: ''Wie te gronde moet gaan, die wordt eerst trots; en hoogmoed komt voor de val.''
Trots en koppigheid
Merkel heeft zelf geen gebrek aan trots en koppigheid. Wat je af en toe zag - zoals toen CSU-leider Horst Seehofer haar eind 2015 als een stout schoolmeisje affakkelde wegens haar 'vergissing' inzake de onbeperkte toelating van vluchtelingen - leek zelfs eerder op masochistische gelatenheid. Of was het die superieure minachting voor de goden van Sisyphus? Merkel kan nog jaren mee, denken velen, willen velen. Maar dat dacht men in 1998 ook van Helmut Kohl, die toen al zestien jaar bondskanselier was en nóg een ambtstermijn wilde. Na de val van de Muur beloofde hij de Oost-Duitse kiezers 'bloeiende velden' als ze op de CDU zouden stemmen, wat de helft in maart 1990 ook deed. Daarna, toen de D-Mark werd ingevoerd en de Oost-Duitse economie instortte en alleen met honderden miljarden marken (in de oude Bondsrepubliek wordt nog altijd een 'DDR-belasting' geheven) van de totale Pleite en totale exodus afgehouden kon worden, werden die 'velden' een grap - voor de Oost-Duitsers een bittere grap. Nog maar een derde van de Duitsers gelooft, volgens opiniepeilingen de drie woorden van Merkel, Wir schaffen das. Het kan, de geschiedenis is wreed, nog verkeren rond het imago van Merkel. Hoe de uitslagen in Berlijn en Mecklenburg-Voor-Pommeren er ook uitzien, de volgende dag zullen er weer veel CDU-ers en commentatoren zijn die concluderen dat Merkel tóch gewonnen heeft. Ik betwijfel dat. Oké, Berlijn is een SPD-stad, daar valt niks te winnen, maar de noordoostelijke deelstaat Mecklenburg-Voor-Pommeren (waar de SPD in een Grote Coalitie zit) is Merkels thuishaven. Als ze daar echt klappen krijgt, is het nog maar de vraag of ze over enige tijd zegt nóg een keer bondskanselier te willen worden, uit haar 'verdammte Pflicht'. Maar dat Merkel al decennia als een van haar voorbeelden Sisyfus heeft, geeft te denken over haar opvattingen over politiek. Want de schrandere Schäuble heeft natuurlijk wel gelijk met zijn visie op het praktische handwerk van de politiek van alledag. Toch blijf ik het permanente omhoog rollen van die steen een te beperkte, té bescheiden, opvatting van politiek vinden, zeker nu we het over het machtigste land in Europa hebben. Staatsmanschap is stuurmanskunst, luidt het cliché, het schip van staat overeind houden op de woelige baren. Alles klar. Merkel wil Europa bij elkaar houden, maar dat is intussen niet voldoende meer. Europa wil weten waar het naar toe gaat. Een goed politicus is iemand die op het juiste moment het goede doet. Dat deed Helmut Kohl in 1989 - Schäuble was de politieke uitvoerder van de Eenwording. In 1998 nam hij het verkeerde besluit. Het is een teken van een zwak zelfvertrouwen van de Duitsers dat ze nu - ondanks de aanzwellende kritiek op Merkel - nog altijd denken dat er niemand anders is die haar taak kan overnemen. De overmoed van een jaar geleden is al weer in de bekende Duitse zwaarmoedigheid veranderd. Deze angst is ook in tegenspraak met Merkels uitleg over Sisyfus: altijd zal er een mens klaarstaan om die steen omhoog te rollen. Dat is misschien nog wel het meest positieve element in haar bescheiden beeld van haar voorbeeld Sisyfus.
.
