Lid Jeugdbende: 'We gebruiken alle vormen van geweld'

"Mijn vrienden en ik bepalen wat er in onze wijk gebeurt. Als mensen daar tussenkomen, zorgen we ervoor dat diegene dat niet meer doet, desnoods met geweld", zegt Chalid (21) met een Marokkaans accent waarbij de -s als een zware -z wordt uitgesproken.

De Marokkaanse jongeman ziet bijna iedere dag geweld. Niet op televisie of internet, maar op straat. Hij doet er zelf aan mee, en hij heeft er meestal geen spijt van. Het is zijn leven. Hij is lid van een van de criminele jeugdbendes in Den Haag Zuidwest. Chalid wil niet met zijn echte naam in de krant uit angst voor de politie en voor de andere bendeleden. "Praten doen we zo min mogelijk." "Geweld hoort erbij", reageert hij schouderophalend op het nieuwe onderzoek 'Jeugdgroepen en geweld', waarin acht beruchte jeugdgroepen zij onderzocht. Dat leverde een breed spectrum van geweld op: van verbaal tot zwaar fysiek geweld. "Alles wat werkt, gebruiken we. Soms is een boze blik genoeg. Kijk maar", vertelt Chalid. Hij fronst zijn voorhoofd, maakt zijn donkere ogen kleiner tot een felle dodelijke blik en zet zijn kiezen op elkaar.

Jeugddetentie
Zodra hij die blik wegstopt, veranderen zijn donkere, diepe ogen weer in open kijkers. Hij heeft, "net als de rest", veel meegemaakt. Problemen thuis, ondertoezichtstellingen van jeugdzorg tijdens zijn kinderjaren, taakstraffen, jeugddetentie, reclassering, alles. "Ik zat vast voor inbraak, mishandeling, berovingen en bedreiging. Bijna drie jaar van mijn leven heb ik in de gevangenis gezeten." Zijn bende heeft de twijfelachtige eer 'gepromoveerd' te zijn tot een criminele jeugdgroep. Daarvoor was die nog 'overlastgevend'. De jeugdbende van Chalid is actief in woning- en bedrijfsinbraken, straatroven, overvallen en drugshandel. Wat Chalid betreft, is het onderscheid tussen overlastgevend en crimineel 'onzin'. "Deze groep is al lang crimineel en gewelddadig. Er is nu gewoon meer aandacht. De verschillende soorten geweld lopen bij ons door elkaar heen." Hij legt uit dat het niet per se een toenemende geweldsspiraal is, zoals de onderzoekers suggereren. "Het begon inderdaad eenvoudig met verbaal geweld, maar het is niet zo dat dat is opgehouden en we met geweld een niveau hoger zitten. Al die soorten geweld gaan gewoon door. En m'n ene mattie (vriend) is gewelddadiger dan de andere." Ook Chalid gebruikt geweld. "Als ik iets wil, moet ik het krijgen, en dan kan het soms niet anders. Als iemand me tegenwerkt, komt al mijn woede samen, schakel ik mijn verstand uit en ga ik recht op mijn doel af."

Ongeveer driehonderd van de twaalfhonderd jeugdbendes in Nederland zijn gewelddadig of lopen een groot risico een gewelddadige bende te worden. Die groepen - met elk tientallen leden, merendeel jongens - zijn ernstig 'overlastgevend' (19 procent) of ronduit 'crimineel' (6 procent). De resterende driekwart van de jeugdbendes is 'hinderlijk'. Die zijn vervelend, maar nog niet gewelddadig, of zullen zelfs nooit geweld gaan gebruiken.

Dat blijkt uit het nieuwe onderzoek 'Jeugdgroepen en Geweld. Van signalering naar aanpak' van de onderzoekers Balthazar Beke, Henk Ferwerda, Edward van der Torre en Eric Bervoets. Zij hebben in opdracht van het ministerie van veiligheid en justitie voor de Politieacademie acht beruchte gewelddadige jeugdgroepen verspreid over heel Nederland geanalyseerd. De auteurs beschrijven waarin de groepen in meer of mindere mate overeenkomen. Het geweld dat de bendeleden gebruiken varieert van (non)verbaal tot zwaar fysiek geweld. Het begint bijvoorbeeld met intimidatie, bedreiging of geweld tegen buurtbewoners. Vervolgens ontwikkelt dat zich tot het intimideren en bedreigen van politiemensen en andere gezagsdragers. Volgens de onderzoekers is dat allemaal om hun territorium te bewaken. Maar daarna volgt het criminele geweld. Dat begint met geweld dat zonodig wordt gebruikt bij misdrijven, zoals straatroven, overvallen en afpersing. Een stap hoger in de geweldsspiraal opereren de 'echte' zware jongens. Zij gebruiken geweld doelgericht zonder scrupules, bijvoorbeeld in drugs- en mensenhandel en bij het innen van protectiegelden. De 'wildwest'-achtige schietpartij onlangs in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt, waarbij twee Marokkaanse mannen omkwamen, behoort vermoedelijk tot de laatste, zwaarste categorie geweld. De jongens in de zware criminaliteit zijn nauwelijks meer op straat te vinden. Maar dat ze niet meer zichtbaar zijn, wil nog niet zeggen dat ze niet actief zijn. Zij opereren op nationaal en internationaal niveau. Uit het onderzoek van de criminologen blijkt ook dat het geweld zwaarder wordt, naarmate het gebied waarin de bendes opereren groter wordt. Overlastgevende groepen opereren op buurt-, wijk- en stadsniveau, de criminele jeugdbendes 'werken' veelal regionaal, nationaal of zelfs internationaal.

De onderzoekers benadrukken dat het soms maar lijkt alsof deze jeugdgroepen alleen in hun buurt of wijk actief zijn. Veel van deze groepen hebben ondertussen hun tentakels wijd over een groter gebied verspreid, bijvoorbeeld middels woninginbraken. Daarom moeten volgens de wetenschappers de autoriteiten op hun qui-vive zijn als het gaat om de aanpak van jeugdbendes. Ze zouden namelijk zomaar met zware criminelen te maken kunnen hebben.

Kapiteins en adjudanten
De jeugdbendes van nu zijn al lang niet meer de straatbendes van vroeger, waarbij onvoorwaardelijke vriendschappen leidden tot oorlogen van buurt-tegen-buurt. Het zijn voornamelijk netwerken van jongeren die in wisselende samenstellingen delicten plegen. Het is voor de autoriteiten dan ook moeilijker dan vroeger na te gaan wie de 'kapiteins', 'adjudanten' of 'soldaten' zijn. Toch zijn er bij jeugdgroepen wel degelijk kapiteins die de bevelen geven, misdrijven voorbereiden en de buit verdelen. De adjudanten hebben een leidende rol bij het plegen van delicten en de soldaten zijn het zogeheten 'voetvolk' dat de klussen uitvoert. De belangrijkste figuren binnen de bende behoren meestal tot de vaste kern.

Twintig procent is zwakbegaafd of licht verstandelijk beperkt
De onderzoekers vermoeden dat één op de vijf leden van de onderzochte gewelddadige jeugdbendes zwakbegaafd of zelfs licht verstandelijk beperkt is. Een IQ tussen de 70 en 85 betekent zwakbegaafd, tussen de vijftig en zeventig licht verstandelijk beperkt. In dit onderzoek komen de criminologen veel jongens tegen met een IQ van onder de 75. Omdat deze jongeren gemakkelijk zijn te beïnvloeden en geen besef hebben van de gevolgen van hun daden, gebruiken de leidende figuren binnen de bendes ze voor 'riskante criminele operaties'. Tien tot vijftien procent van de leden heeft psychische stoornissen. Die worden minder dan de zwakbegaafden 'misbruikt' voor het gewin van de leiders, omdat ze volgens de onderzoekers 'waarschijnlijk onvoorspelbaar en daardoor onstuurbaar zijn'.

Driehonderd van de twaalfhonderd jeugdbendes in Nederlands zijn gewelddadig, of lopen de kans gewelddadig te worden.

Deze groepen zijn ernstig 'overlastgevend' (19 procent) of ronduit 'crimineel' (6 procent), zo blijkt uit het onderzoek 'Jeugdgroepen en Geweld. Van signalering naar aanpak', waarover Trouw maandag bericht.

De resterende driekwart van de jeugdbendes is 'hinderlijk'. Die zijn vervelend, maar nog niet gewelddadig, of zullen zelfs nooit geweld gaan gebruiken, stelt het onderzoek. Het onderzoek maakt onderscheid tussen crimineel en niet-crimineel geweld. Onder die laatste categorie vallen bijvoorbeeld bedreiging, intimidatie en geweld tegen buurtbewoners. Geweld dat, volgens de onderzoekers, gebruikt wordt om het territorium van de jeugdbende te verdedigen. De vervolgstap is crimineel geweld, waarin weer onderscheid wordt gemaakt tussen drie typen geweld. Het begint met geweld dat wordt gebruikt bij bijvoorbeeld overvallen of afpersing. Een stap hoger opereren 'de zware jongens', die geweld gebruiken bij onder andere drugs- en mensenhandel. Tot de zwaarste categorie rekenen de onderzoekers de wildwest-schietpartij van enkele maanden geleden in de Staatsliedenbuurt, waarbij twee doden vielen en agenten werden beschoten. Deze groepen zouden vaak op regionaal of nationaal niveau opereren.

Jeugdbendes zijn ook in Amsterdam een probleem. Vorig jaar nam het aantal jeugdbendes in de stad weliswaar fors af, maar over de oorzaak van deze afname lopen de meningen uiteen. Volgens de politie is de daling het gevolg van een hardere aanpak, onderzoekers denken echter dat een verschil in definitie tussen Amsterdam en andere steden de oorzaak van de afname is.