2016-06-24 : EU-politici geschokt: 'Verdomme! Een slechte dag voor Europa'

Europese regeringsleiders reageren vrijdag geschokt op de uitslag van het Britse referendum en het naderende vertrek van de Britten uit de Europese Unie. EU-president Donald Tusk maant to kalmte, maar veel politici steken hun emoties niet onder stoelen of banken.

EU-president Donald Tusk noemt de uitslag 'een historisch moment', maar geen moment voor hysterische reacties. 'We zijn hierop voorbereid, de EU is geen mooi weer-project. We zijn vastberaden om de eenheid in de Europese Unie te bewaren.' Tusk vindt het vertrek van het Verenigd Koninkrijk 'ernstig en politiek dramatisch', maar verzekert dat er 'geen juridisch vacuüm ontstaat': de EU-wetten blijven van toepassing op het Verenigd Koninkrijk tot het eruit is. Tijdens de top van regeringsleiders, volgende week in Brussel, gaan de landen reflecteren over hoe het verder moet Martin Schultz, de president van het Europees Parlement, zegt dat het tijd is om 'serieus en verantwoordelijk' te handelen. 'Ik wil niet dat hetzelfde met de euro gebeurt als met de pond sterling'. De Duitse vicekanselier Sigmar Gabriel reageert minder kalm. 'Verdomme! Een slechte dag voor Europa.' Duitsland organiseert zaterdag een overleg tussen de topdiplomaten van de zes oprichters van de EU (Duitsland, Frankrijk, Nederland, Italië, België en Luxemburg). De Franse minister van Buitenlandse Zaken Jean-Marc Ayrault noemt het vooral 'triest voor Groot-Brittannië. Europa zal doorgaan, maar het moet reageren om het vertrouwen van de bevolking terug te winnen.' De Spaanse demissionair premier Mario Rajoy beaamt dat. In Frankrijk is een crisisberaad georganiseerd om de uitslag te bespreken. De Belgische premier Charles Michel roept de EU het hoofd koel te houden. 'We worden wakker in een Europa dat niet hetzelfde is als gisterenavond maar ik wil geen boodschap van paniek geven. We moeten een manier vinden om snel weer aan te knopen met het Europese project.'  De rechts-populistische Franse partij Front National begroet de overwinning van de Brexiteers met gejuich. 'Overwinning voor de vrijheid!', twittert FN-leider Marine Le Pen. Ze grijpt de gelegenheid aan om ook in Frankrijk en de andere EU-lidstaten een referendum over een vertrek uit de EU te eisen. Ook Matteo Salvini van de Italiaanse anti-immigratiepartij Lega Nord bedankt de Britten en voegt toe, 'nu is het onze beurt.' De Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken waarschuwt voor een domino-effect.

Oost-Europa
'Europa zal nooit meer hetzelfde zijn,' verzucht de Slowaakse premier Robert Fico volgens Slowaakse media. Zijn land neemt het EU-voorzitterschap van Nederland over op 1 juli. Ook de Hongaarse premier Viktor Orbán is met een kater opgestaan. Hij had tot op het laatste moment de Britten opgeroepen in de EU te blijven. Hongaarse media melden vrijdagmorgen dat de premier heeft gezegd dat de EU moet leren van de kritiek van miljoenen kiezers en een identiteitsverandering moet ondergaan.  De Poolse minister Witold Waszczykowski vindt de Brexit een signaal dat het 'concept van de EU' moet veranderen, maar noemt het vertrek van de Britten tevens 'slecht nieuws' voor de EU en voor Polen.

Schotland en Noord-Ierland
Ookal stevent het Verenigd Koninkrijk af op een vertrek uit de EU, Schotland en Noord-Ierland stemden voor behoud van het EU-lidmaatschap. De twijfel over hun plaats in het koninkrijk neemt daardoor toe. In Noord-Ierland koos ruim 55 procent van de kiezers voor 'Blijven'. In Schotland was dit percentage meer dan 60 procent, aldus Alex Salmond, de voormalige premier van Schotland. Volgens de huidige Schotse eerste minister Nicola Sturgeon maakt de uitslag van het referendum 'duidelijk dat het volk van Schotland toekomst ziet als onderdeel van de Europese Unie'. Ze ging nog niet zo ver op te roepen tot een nieuwe volksraadpleging over een onafhankelijk Schotland. De Ierse regering heeft een crisisberaad belegd. De beslissing heeft 'zeer grote gevolgen voor Ierland', zo verklaart het kabinet vrijdagochtend. Ierland wordt zwaarder getroffen door een Brexit dan welk ander land dan ook, aldus Dublin. Minister van Financiën Michael Noonan berekende eerder deze week de economische gevolgen voor Ierland van een brexit. Het land verliest naar schatting 1,2 procent van zijn bruto binnenlands product door het Britse vertrek. De handel tussen beide landen, met een waarde van zo'n 1,2 miljard euro per week, zou met 20 procent kunnen krimpen. De minister van Buitenlandse Zaken voorziet weer strikte grenscontroles tussen Ierland en Noord-Ierland en heeft al gekeken hoe die moeten worden ingevoerd.

Van over de hele wereld wordt gereageerd op de uitslag van het Britse referendum over het EU-lidmaatschap. EU-president Donald Tusk noemde de vrijdagochtend een 'dramatisch moment'. "Maar waak voor hysterische reacties."

Tusk zei dat vandaag 'een dramatisch moment is in de geschiedenis van Europa. "Dit was overduidelijk niet de keuze die we graag hadden gewild en de politieke consequenties zijn nog niet te overzien." "Ik wil iedereen oproepen te waken voor hysterische acties. Ook op dit scenario zijn we voorbereid. Ik heb met iedereen binnen de EU gesproken, zowel politieke leiders als instituties. Nu kan ik met alle 27 landen zeggen dat we onze unie met die 27 landen bijeen houden. Dit is het raamwerk voor de toekomst. "De laatste jaren zijn de moeilijkste in de geschiedenis van de Unie, maar ik herinner me altijd de woorden van mijn vader: 'what doesn't kill you, makes you stronger'."  Tusk was niet de enige politieke leider die reageerde op het Britse 'nee' tegen de EU. Lees hieronder de belangrijkste reacties op het Britse referendum.

Engeland
Volgens Ukip-leider Nigel Farage, die zich ferm inzette voor een Brexit, kan 24 juni de geschiedenis in als 'Onafhankelijkheidsdag'. "We hebben niet alleen voor onszelf, maar voor heel Europa gewonnen." Labour-voorman Jeremy Corbyn zegt dat er hard moet worden gevochten voor het behoud van banen in Groot-Brittannië. "Maar we zijn wel in moelijkheden geraakt." De pond kreeg een enorme klap als gevolg van het referendum. De Bank of England zegt dat het 'alle noodzakelijke stappen neemt' om te zorgen dat er geen paniek op de beurzen ontstaat. "Er zal een periode van onzekerheid zijn, maar we zijn goed voorbereid." De Bank of England heeft 250 miljard pond beschikbaar gesteld voor Britse banken.

Europa
De voorzitter van het Europees Parlement, de Duitser Martin Schultz, zei dat het een moeilijke uitslag was. "We respecteren de uitslag, maar moeten kijken hoe we nu hiermee omgaan." Op de Duitse televisie zei hij: "Engeland zal als een 'derde land' worden behandeld." Jose Manuel Garcia-Margallo, de Spaanse minister van buitenlandse zaken, zegt dat Spanje mogelijk weer aanspraak gaat maken op een deel van Gibraltar, het eiland voor de Spaanse kust dat nog van Engeland is. "De uitslag van het referendum zorgt voor nieuwe mogelijkheden voor Gibraltar die er in tijden niet zijn geweest", aldus Garcia-Margallo op de Spaanse radio, aldus Reuters.

Nederland
In Nederland werd met gemengde gevoelens gereageerd op de uitslag. Premier Rutte liet weten de uitslag teleurstellend te vinden, maar het ook een stimulans te vinden om de EU te hervormen. "Dit moeten we stap voor stap, op een stabiele en verstandige manier oplossen." Het belangrijkste is om nu economische en politieke stabiliteit te behouden in Europa, benadrukte minister Jeroen Dijsselbloem (Financiën). "Dat is wat ons economisch herstel verder zal schragen. Dit is een nieuwe werkelijkheid die we moeten accepteren, wat we daar verder ook van vinden.''  Geert Wilders een van de eersten die zich op Twitter uitliet over het referendum. Hoera voor de Britten, zei hij. "Tijd voor een Nederlands referendum! #ByeByeEU Jesse Klaver van GroenLinks is teleurgesteld. "Als Europeaan in hart en nieren baal ik uiteraard enorm. Dit kan een keerpunt in de geschiedenis van de Europese Unie zijn. Het laat zien dat het Europese project ook kan mislukken."

Rest van de wereld
President Obama laat weten dat hij snel contact zal hebben met de Britse premier Cameron. De Amerikaanse president is wel al van de uitslag op de hoogte gesteld. Donald Trump, die vandaag in Schotland een golfbaan opent, zegt dat het een 'fantastische zaak is' dat de Britten 'hun land hebben teruggepakt'. "Mensen zijn boos, over de hele wereld. Ze zijn boos over grenzen, ze zijn boos over mensen die hun land binnenkomen en de zaak overnemen. Niemand weet ook maar wie ze zijn. Dit zal niet de laatste plek zijn." Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, liet weten dat de positie van Groot-Brittannië in de NAVO niet verandert. "Het Verenigd Koninkrijk blijft een sterke en toegewijde NAVO-partner en zal zijn leidende rol in ons bondgenootschap blijven spelen."  De Australische premier Turnbull wees op de onzekere situatie die de komende jaren zal gaan plaatsvinden. "Het zal nog jaren duren voordat het Verenigd Koninkrijk de EU verlaat. Aan de andere kant, we zien de beurzen dalen en we zullen lang in onzekerheid zitten."

Als de Europese leiders en David Cameron vannacht al hebben geslapen, ontwaakten zij vanmorgen in een nachtmerrie. Nigel Farage met de handen triomfantelijk in de lucht was wel het laatste dat zij wilden zien. De Britten verlaten Europa. Wat voor gevolgen heeft dat voor Europa, Nederland en het Verenigd Koninkrijk?

De grootste vrees is dat Europa verder verkruimelt. De stem tegen de EU is een enorme stimulans voor anti-EU-krachten, die met name in Nederland sterk leven. Maar ook Frankrijk kent met Front National een sterke partij die zich tegen Brussel keert. Tegenstanders van de EU komen vandaag ongetwijfeld met een oproep ook in andere landen een referendum te houden onder het motto: laat het volk beslissen. Ook al blijft de EU een verdere verkruimeling bespaard, dan nog zal de economische slagkracht verminderen. Groot-Brittannië is goed voor 15 procent van de Europese economie. Daarnaast bestaat tien procent van het EU-budget uit Britse ponden. De andere landen zullen dat gat van de uittredende nettobetaler moeten opvangen. Een kleinere Europese economie zal voelbaar zijn op het internationale toneel, bij ontmoetingen voor handelsakkoorden als TTIP bijvoorbeeld. Zonder Groot-Brittannië staat de EU minder sterk tegenover de Amerikanen. Daarnaast gaat van Brexit een belangrijk signaal uit. Dat van een EU waarin landen naar believen in en uit kunnen stappen. Dat schaadt het aanzien van de EU. Al zijn er ook andere geluiden. Met name vanuit Frankrijk is geregeld te horen dat de Britten beter kunnen vertrekken. Londen is een mopperaar aan de Brusselse onderhandelingstafels, en wat heb je aan zo'n partner als je vooruit wil, als je een crisis hebt op te lossen? Dat gevoel overheerst ook bij professor Paul De Grauwe, de Belgische prominente econoom die werkt aan de London School of Economics. In het tv-programma Terzake zei hij een paar maanden geleden dat 'de media en een groot deel van de politieke elite de Europese Unie haten. "Na het referendum zal dat niet verdwijnen. Het doel van die EU-haters is om zoveel mogelijk soevereiniteit terug te brengen van Brussel naar Westminster, naar Londen. Dat zal niet stoppen". Daarom is het volgens De Grauwe voor Europa juist goed dat het Verenigd Koninkrijk de EU verlaat.

Duits-Franse overheersing
Dan de machtsbalans. Groot-Brittannië was altijd een belangrijk tegenwicht voor Duits-Franse overheersing. Zonder Londen groeit de invloed van Parijs en Berlijn, wat niet prettig is voor kleinere landen als Nederland en België. Vooral Nederland raakt en bondgenoot kwijt. Dat constateerde ook Rabobank-econome Carlijn Prins eerder dit jaar. Zij noemde het Britse EU-lidmaatschap 'van speciaal belang voor Nederland' omdat 'beide landen op het gebied van regelgeving vaak dezelfde visie hebben'. "Bovendien is het Verenigd Koninkrijk een sterke tegenpartij voor grootmachten Duitsland en Frankrijk. Bij een Brexit verliest Nederland dus een belangrijke en zwaarwegende bondgenoot in Europese beleidsdiscussies". Publicist Paul Scheffer onderschrijft deze woorden. "De Britten waren van groot belang om het Frans-Duitse overwicht te temperen," zei hij eerder dit jaar in de Belgische krant De Tijd. Scheffer ziet dan ook niets in een kleiner Europa dat wordt gedomineerd door Duitsland en Frankrijk. Kleinere landen zullen in zo'n omgeving niet gedijen, vreest hij.